دولت باید در تدوین برنامه ششم توسعه واقعیات را در نظر بگیرد
اقتصاد ایرانی: برنامه توسعه پنج ساله بعد از انقلاب تاکنون نوشته و تبدیل به یک قانون لازم الاجرا شده است، اما اهداف تعیین شده در هیچ کدام از برنامه ها به میزان قابل توجهی محقق نشده است. حدود یک دهه از ابلاغ سند چشم انداز ۱۴۰۴ می گذرد و فقط ۱۰ سال دیگر تا تحقق هدف آن باقی مانده است.در واقع سند چشم انداز یکی از مهم ترین اسناد بالادستی برای تدوین برنامه های توسعه است و هدف برنامه ششم باید حرکتی جهشی برای تحقق اهداف سند چشم انداز ۲۰ ساله کشور باشد و نباید سرنوشت برنامه ششم مانند پنج برنامه قبلی شود. برنامه ششم توسعه باید واقع بینانه، اثربخش و پویا تدوین شود.
دلایل بسیاری ازعدم تحقق اهداف برنامه های توسعه حکایت دارد؛ اما مهمترین دلیل از دید کارشناسان این است که برنامه ها براساس واقعیت نوشته نشده اند همچنین ضمانت اجرایی نداشتن برنامه ها و عدم تعهد دستگاه اجرایی از دیگر دلایل ناکامی این برنامه ها در سال های بعد از انقلاب است. اگر چه اجرای برنامه های توسعه،برای رسیدن به هدف سند چشم انداز طراحی می شوند اما تا کنون نتوانسته اند درعمل هدفی که برای برنامه ها درنظر گرفته شده بود؛ برسند و به همین دلیل نقدهای بسیار زیادی به تدوین برنامه های توسعه و عملکرد آن ها وارد می شود.با این حال هیچ کشوری بدون برنامه توان ادامه حیات ندارد؛اما تدوین برنامه ها باید به گونه ای باشد که با واقعیت ها همسو و از خیال پردازی پرهیز شود. در این خصوص گفتگویی تحلیلی با موسی الرضا ثروتی عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس انجام داده ایم که در ادامه آن را مشاهده می کنید:
اقتصاد ایرانی: لطفا در ابتدا بفرمایید برنامه ششم توسعه باید بر چه اساسی نوشته شود؟
برنامه های توسعه به عنوان سند بالادستی بودجه های سالانه است اما بودجه های سالیانه براساس تحقق اهداف برنامه نوشته و تدوین نمی شوند. برنامه ششم باید براساس سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی درجهت رشد جایگاه ایران در عرصه های اقتصادی، فرهنگی، علم و فناوری و در جهت توسعه صادرات و حمایت از تولید داخل باشد و برای حرکت درجهت سند چشم انداز باید گسترش اقتصاد دانش بنیان، تشویق رقابت پذیری، توانمندسازی بخش خصوصی، استفاده از منابع خارجی، بهبود فضای کسب و کار، پایداری محیط زیست، شفاف سازی و کاهش فساد و ارتقای سرمایه انسانی و اجتماعی مدنظر قرار گیرد.
البته که برنامه ششم توسعه هنوز از سوی دولت به مجلس ارائه نشده است دولت در هفته ی گذشته لایحه ای مبنی بر قوانین دائمی برنامه های سالانه ارائه داد تا در یک فوریت قرار گیرد که نمایندگان با بررسی یک فوریتی آن مخالفت کردند همانطور که میدانید تا برنامه توسعه ارائه نشود بودجه قابل تنظیم و بررسی نخواهد بود زیرا باید در ابتدا برنامه به تصویب برسد و سپس بودجه مطرح شود.
سال ۸۹ نیز اتفاق مشابهی افتاد و دولت نتوانست برنامه توسعه را به موقع ارائه دهد که برنامه ی چهارم را یک سال دیگرتمدید کردند. الان هم دولت دو راه دارد یا پیشنهاد تمدید برنامه پنجم را بدهد و یا همزمان با بودجه برنامه توسعه ششم را ارائه دهد. البته طبیعی است که دولت نمی تواند بودجه و برنامه را با هم ارائه دهد مگر اینکه خطاهای مکرری را مرتکب شود، زیرا برنامه باید در راستای سند چشم انداز باشد و از طرفی دیگر وقتی برنامه ارائه می شود تا در مجلس به تصویب نرسد نمی توانند بودجه را برمبنای آن تنظیم کنند زیرا امکان حذف یا اضافه ی مواردی در برنامه وجود دارد و یا ممکن است روش اجرای آن متفاوت باشد در هر حال تا جایی که من در جریان هستم دولت تصمیم دارد برنامه ششم توسعه و لایحه بودجه سال ۹۵ را همزمان ارائه دهد که در اینصورت ایراد و اشکالاتی بوجود خواهد آمد.
اقتصاد ایرانی: چرا اهداف برنامه های توسعه محقق نمی شود؟
برنامه های توسعه، برنامه نیست در حقیقت کتابچه قطوری تنظیم و فقط قانون می شود؛ نه برنامه ریزی، و این یک اشتباه بزرگ است. از طرفی دیگر زمان بندی برای تحقق اهداف برنامه مشخص نمی شود، مثلا دریک زمان مشخص به کدام هدف برنامه باید برسیم و یا اینکه تحقق اهداف در سال اول و یا دوم چه میزان باشد. احکام برنامه و هدف های آن ایده آال و بدور از واقعیت ها تدوین شده است، کشور ما همیشه با نیروی متخاصم درگیر بوده مثل تحریم ها و یا اینکه کشوری برای زدن آسیب به ایران باعث کاهش شدید قیمت نفت می شود و این موارد در کنار سوء مدیریت باعث خلل درعدم تحقق اهداف می شود. باید در برنامه های توسعه دو یا سه استراتژیک بزرگ مشخص دیده شود تا براساس آن اقدام شود اما متاسفانه فاقد یک استراتژیک مشخص هستیم، به عنوان مثال اکنون با بحران آب روبه رو هستیم و در برنامه ششم باید برای این حل مشکل و تکلیف آن برنامه ریزی شود تا به یک نقطه مشخص برسیم. آنچه باید دربرنامه های توسعه دنبال شود، قانون گذاری نیست، البته باید قانون شود که دارای استراتژیک و هدف گذاری مشخصی باشد و برای حل مشکلات مهم و بزرگ کشور مانند حوزه آب تدبیر باشد اما باید براساس حداقل ها و با توجه به واقیت های کشور نوشته و تدوین شود. همچنین نباید برای برنامه توسعه پنج سال آینده کشور، کتاب آرزوها بنویسیم باید واقعیت ها را در نظر بگیریم. البته که به هر میزان که جلوتر رفتیم، آرزوها بزرگ تر شد و این شد که پنج برنامه توسعه گذشته براساس واقعیت ها نوشته نشده بود زیرا اگر برنامه توسعه بودند اکنون شرایط و جایگاه کشور در وضعیت کنونی نبود.
آمار ها نشان می دهد؛ برنامه ی سوم توسعه ۳۰ درصد، در برنامه ی چهارم توسعه ۳۳ درصد و برنامه پنجم هم حداکثر ۳۵ درصد عملیاتی شده است که بیانگر آن است ما برنامه ریزان یا اجراکنندگان خوبی در این زمینه نیستیم .
اقتصاد ایرانی: چه مواردی باید در این برنامه در نظر گرفته شود؟
آنچه مهم است در نظر گرفتن ۱- فرمایشات و توصیه های مقام معظم رهبری در ۲۴ بند است که سیاست های اقتصاد مقاومتی را ارائه دادند. ۲- سیاست های نظام اداری که توسط مقام معظم رهبری ارائه شده است. و۳- توجه ویژه به سند چشم انداز توسعه . همچنین برنامه ششم توسعه باید مبتنی بر این سیاست ها و قوانینی که مجلس تصویب کرد، مثل قانون مالیات های مستقیم، قانون هدفمندی، مالیات بر ارزش افزوده، قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، قانون رفع موانع تولید، بهبود فضای کسب وکار، و قانون مدیریت خدمات کشوری و دیگر قوانینی که مصوب شده است تهیه شود.
نکته ی مهم دیگر در تدوین برنامه ششم توسعه، برون شتابی است؛ یعنی دولت تا جایی که میتواند باید فعالیت های خود را به بخش های مختلف جامعه بسپارد که این یک اصل است. نکته ی دوم اجرای قانون الزامات کشوری( اصل ۴۴) است چون این قانون مصوب شده و سه گروه دارد دولت بایستی فعالیتهای ۸۰ درصد گروه دو و ۱۰۰ درصد گروه سه و ۲۰ درصد گروه یک را به بخش خصوصی واگذار کند و این باید دربرنامه لحاظ شود. نکته ی بعدی بحث رتبه اول اقتصاد ایران در خاورمیانه و شرق آسیا است؛ الزام رتبه اول فرهنگی - اجتماعی و اقتصادی بودن مستلزم رشد اقتصادی و رشد اقتصادی بالای ۸ درصد، بیکاری زیر ۷ درصد و سرمایه گذاری و بهره وری است. الان در بهره وری آمده که بایستی یک سوم رشد اقتصادی وتولید ناخالص داخلی از بهره وری باشد. که این باید حتما در برنامه ششم گنجانده شود.
نکته ی بعدی سبک سازی دولت است. در این رابطه در برنامه های سوم تا پنجم یکسری احکامی آمده و بایستی همین روش را ادامه دهیم .باید هزینه و فایده را افزایش دهیم. الان بیش از ۸۰ درصد بودجه های کشور ما صرف هزینه های جاری می شود. ۲۰ درصد هزینه ها عمرانی است اما امروز ۸۰ درصد خرج می کنیم تا ۲۰ درصد کار کنیم. و این بسیار اشتباه است که در یک کشور برنامه ریزان اقتصادی به گونه ای عمل کردند که کمترین بهره وری با نیروی انسانی بالا صرف شود همچنین باید توجه کنیم که امروز بیشتر بودجه و درآمدهای کشور را صرف هزینه های جاری می کنیم. تقریبا از بودجه ۲۲۰ هزار میلیارد تومانی که امسال داریم امیدواریم فقط ۳۰ هزار میلیارد تومان کار عمرانی انجام دهیم و شاید همین هم اتفاق نیفتد و چیزی حدود ۱۵ درصد بودجه ها برای کارهای عمرانی صرف شود. در هر صورت امیدواریم که در برنامه ششم توسعه به الزامات اساسی توجه ویژه شود و قانون برنامه وبودجه مورد توجه قرار گیرد.
همانطور که اشاره کردم لازم بذکر است ارائه همزمان لایحه بودجه و برنامه ششم توسعه کار بسیار اشتباهی است که احتمالا توسط این دولت هم اتفاق خواهد افتاد.
