احتمال کاهش نرخ ارز در فاز اول پساتحریم

اقتصاد ایرانی: رکود به حدی در اقتصاد کشور اثر گذاشته که در روزهای گذشته دولت را مجبور به چرخش در سیاست های اقتصادی کرد؛ به طوری که تا حدی مجبور شد سیاست های انقباض پولی گذشته را کنار بگذارد و سیاست های انبساطی در پیش گیرد. بر این اساس، در روز شنبه هفته جاری نسبت به رونمایی از بسته تسریع رونق اقتصادی خود اقدام کرد و مجموعه سیاست ها در راستای تحریک تقاضا و برون رفت از تنگنای اعتباری در سه حوزه سیاست های پولی، مالی و اعتباری اتخاذ شد. کاهش نرخ سود سپرده قانونی، عملیات بازار بین بانکی در جهت کاهش نرخ سود بانکی، ایجاد بازار بدهی، افزایش مخارج از کانال بودجه در بخش سیاست های مالی و اعطای وام ارزان قیمت به مصرف کنندگان از جمله محورهای اصلی این بسته است.

به گزارش خبرآنلاین، در حال حاضر اقتصاد ایران با توجه به رونمایی از بسته اقتصادی دولت، با این پرسش مواجه است که چه زمانی خروج از رکود قابل تحقق خواهد بود؟ و این بسته تا چه اندازه می تواند به رونق اقتصادی کمک کند؟ پدرام سلطانی، نایب رییس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران با حضور در «کافه خبر» به این سوالات پاسخ داد. وی با تشریح مشکلات و چالش های اقتصادی دولت یازدهم، عنوان کرد: «دولت برای دستیابی به هدف گذاری های خود باید خیلی قاطع تر در رابطه با بازار غیرمتشکل پولی کند.» به اعتقاد وی، «در حال حاضر نظام بانکی قانونمند زیر فشار موسسات غیرمجاز است، زیرا آنها رقابت نابرابر با بانک های قانونمند دارند.»

  *هم اکنون رکود اقتصاد کشور را فرا گرفته است و این موضوع باعث شد که دولت در کنار ادامه سیاست کنترل تورمی خود، در روزهای گذشته از بسته ای تحت عنوان تسریع رونق اقتصادی رونمایی کند. رییس جمهور نیز در گفت وگوی تلویزیونی خود درباره این بسته توضیح داد و معتقد بود که اقتصاد ایران از دو مشکل کمبود منابع بانکی برای تولیدکنندگان و نبود تقاضای کافی رنج می برد. به نظر شما با توجه به سیاست های در نظر گرفته شده در این بسته، چقدر می شود به رونق اقتصادی و خروج از رکود خوشبین بود؟

صحبت های ایشان که هم امیدوارکننده و هم از منطق برخوردار بود، ولی من فکر نمی کنم در اجرای بسته دولت، امکان تحقق در برخی از موارد و موضوعات وجود داشته باشد.

* چرا؟

ببینید، در رابطه با برخی از موضوعات، هنوز بستر انجام کار آن چنان مساعد و فراهم نیست. به نظر من این سیاست ها، سیاست های درستی است، ولی در زمانی که آن را در ظرف اجرا می گذاریم، قابل تحقق نیست.

* بستر اجرایی کدام یک از سیاست های اعلامی فراهم نیست؟

در خصوص حمایت هایی که از صادرات باید انجام شود و یا تمرکز روی حوزه صادرات و صادرات غیرنفتی، به نظر من موانع اصلی و اساسی حمایت از صادرات، سیاست های ارزی دولت است. در حال حاضر سیاست های ارزی منطبق با توسعه صادرات نیست؛ به ویژه در فاز اول یا در ماه های اول پس از تحریم این محتمل است که نرخ ارز برای یک مدتی کاهش یابد.

* به دلیل منابعی که به کشور وارد می شود؟

بله، به دلیل منابعی که وارد می شود و همچنین به دلیل عطشی که برای منابع وجود دارد. همچنین این که دولت ارز را مفری می بیند برای این که از یک سری از مشکلات با استفاده از این منابع خارج شود. آن زمان همه این ها به صادرات لطمه می زند. از سوی دیگر، بازارهای سنتی کشور در حال حاضر در شرایط خوبی برای پذیرش میزان بیشتری از صادرات در حد قابل توجه نیست. شرایط عراق و افغانستان قابل مقایسه با سال گذشته نیست و در رابطه با ترکیه نیز به همین ترتیب است. چین هم که جزو مشتریان اصلی کالاهای ماست، همین مشکل را دارد، بنابراین بازارهای صادراتی ما با مشکل روبه رو است.

در ارتباط با پرداخت بدهی های دولت به پیمانکاران نیز وضع به همین ترتیب است. آقای رییس جمهور اشاره داشتند که برای پرداخت بدهی ها، ابزارهای مالی همچون اوراق مشارکت و صکوک را می خواهند به کار گیرند، ولی عملا این که چقدر قدرت جذب در شرایط فعلی وجود دارد و بتوانند اوراق را به فروش برسانند، خود یک مساله است.

به هرحال ظرفیت جذب این اوراق در بازار کم است و فروش این اوراق با نرخ های سود فعلی به نظر نمی رسد بازخورد خیلی خوبی داشته باشد. از سوی دیگر، حجم بدهی دولت بالاست که با فرض این میزان اوراق، حتی ۵ درصد بدهی دولت نیز پرداخت نمی شود؛ البته این کار به طور طبیعی به تعویق انداختن بدهی ها هست.

  * اما از آن طرف، یارانه های نقدی همچنان پرداخت می شود. رییس اتاق بازرگانی تهران چندی پیش گفته بود که یارانه های نقدی سه برابر بودجه های عمرانی است.

درست است؛ نکته مهم دیگر این است که اصلا مسیر یارانه ها معلوم نیست که کجا قرار است برود. فعلا یک سیاستی اتخاذ شده که افراد برخوردار از دریافت یارانه حذف شود که این موضوع نیز چالش هایی را برای دولت به دنبال دارد.

* تحلیل برخی از کارشناسان این است که حذف یارانه ها پیامدهای اجتماعی به دنبال دارد. اراده دولت بر حذف یارانه هاست، اما مردم به شدت وابسته به دریافت ماهانه یارانه نقدی شده اند.

به هرحال دولت نیز با احتیاط دارد یارانه ها را حذف می کند و حذف شدگان از گروه های برخوردار یا دهک های بالای جامعه هستند. البته خطاهایی هم در این مسیر وجود دارد، ولی حذف یارانه ها مسیری اجتناب ناپذیر است.

* یعنی شما با حذف یارانه ها موافق هستید؟

من با این روش موافقم که یارانه دهک های بالا حذف شود و حذف یارانه ها به تدریج صورت بگیرد. از سوی دیگر، جایگزین یارانه برای اقشار آسیب پذیر باید تعریف شود.

* اگر به طور کلی یارانه ای پرداخت نشود و پولی داده نشود، چه اتفاقی می افتد؟

خب یک توقع و انتظاراتی در جامعه به وجود آمده؛ به ویژه در شرایط نامساعد اقتصادی فعلی. دولت نیز از این نگران هستند.

* که محبوبیت شان از بین رود؟

این که مساله کوچکی است. این مساله ممکن است منجر به ناآرامی های اجتماعی شود. به نظر من جامعه این پتانسیل را دارد، چون از نظر شرایط اقتصادی ناراضی است. از سوی دیگر، وقتی گروه وسیعی از جامعه از حیث اعتراض در حذف یارانه مشترک شود، این مشکل به وجود می آید.

* کلا تعلل دولت برای همین است؟

بله، مهم ترین دلیل این است. به نظر من همین که دولت رقم یارانه ها را ثابت نگه داشته است، یعنی کم کردن ارزش یارانه ها. به واسطه نرخ تورمی که در سال های گذشته وجود داشته، رقم یارانه ها عملا در بودجه خانوار کوچک تر و کوچک تر می شود. اهمیت یارانه ها در سال های آینده یک مقداری کمتر است، ولی خب دولت باید جایگزین یارانه ها را تعریف کند.

* این دولت دقیقا راهی را می رود که مخالف جهت حرکت های دولت قبلی است. در دوره قبل ما عادت کرده بودیم که در طول روز یک اتفاقی بیفتد، اما الان نگاه کلی تری به اقتصاد وجود دارد.

به نظر من دولت با تدبیر بیشتری نسبت به دولت گذشته رفتار می کند و تصمیمات کارشناسانه تری می گیرد. اما یک ایرادی هم دارد و این که در اجرا خیلی با تامل، احتیاط و تاخیر عمل می کند. این متناسب با شرایط کنونی نیست، زیرا جامعه منتظر اتفاق خاصی در بخش اقتصاد است. یک جاهایی هم اختلاف نظرهایی وجود دارد. این که گفته می شود تیم یک دست است، من فکر نمی کنم چنین باشد. همین نامه ۴ وزیر نشان داد که تیم یک دست نیست. از سوی دیگر، به دلیل احتیاط و تامل بیش از اندازه ای که دولت دارد، در یک سری از سیاست ها زمانی که تصمیم می گیرند، در اصلاح آن تصمیم نیز با تاخیر عمل می کنند.

یکی از عوامل رکود فعلی، افراط در سیاست های ضدتورمی بود. از نظر ما فعالان اقتصادی در بازار این مسایل مشاهده می شود.

* برخی از فعالان اقتصادی هم اکنون عنوان می کنند که ما حاضر هستیم نقدینگی به جامعه تزریق شود و تورم افزایش یابد، اما تا این حد اقتصاد قفل نباشد. البته در مقابل، منطق هم حکم می کند که باید تورم کاهش یابد و نقدینگی نیز کنترل شود.

من فکر می کنم هدف گذاری دولت برای کاهش نرخ تورم در سال ۱۳۹۴ نباید نسبت به سال گذشته بیشتر می شد. یعنی ما همان سطح تورم پایان سال ۱۳۹۳ را حفظ می کردیم، برای سال ۱۳۹۴ خوب بود. سال ۱۳۹۳، سال اجرای کاهش نرخ تورم نبود. من موافق نیستم که تورم بالاتر از شرایط سال ۱۳۹۳ برود، چون فشار آن روی قشر اکثریت جامعه و طبقه فرودست و متوسط است، اما در کاهش تورم نیز نباید افراط کرد.

* یعنی شما معتقدید که جلوی شتاب تند کاهش تورم باید گرفته می شد.

بله، امسال نباید سیاست ضدتورمی به معنای کمتر کردن تورم از سال ۱۳۹۳ دنبال می شد. تورم حدود ۴۰ درصد را به ۱۵، ۱۶ درصد رساندن، یک حرکت تند و لازم بود، ولی پایین تر آوردن نرخ تورم درست نبود. اقتصاد ما به دلیل این که به تورم عادت کرده، مدیریت و پایین تر آوردن نرخ تورم از این میزان، نیاز به فراهم بودن اسباب و لوازم آن داشت؛ آن هم در شرایطی که ما هنوز در تحریم قرار داریم، روی بنگاه های کوچک و متوسط فشار است و نرخ بیکاری افزایش یافته است. خب پایین آوردن نرخ تورم همه فشارها را تشدید می کند. حتی فرض هم کنید که عامل رکود این نیست، اما این نابه سامانی که وجود داشت. باید شرایط را کنترل می کردند و با این شدت حرکت نمی کردند. در کل در بعضی از جاها هم دولت بی مورد احتیاط کرد و تصمیمات جدی نگرفت.

* مثالی می زنید؟

دولت در رابطه با بازار غیرمتشکل پولی خیلی قاطع تر از این می توانست عمل می کند.

* یک نکته ای در رابطه با این بازارها وجود دارد و این که دولت قبل نوعی گروگان گیری کرد. برای مثال، مجوزهای صرافی که دولت قبل داد، یک سری آسیب هایی را در پی دارد و مجبور است برای یک مدتی در همین فضا فعلا بماند.

حالا صرافی ها که تحت نظارت هستند، اما موسسات مالی و اعتباری، تعاونی های اعتباری و نیز مجموعه های مالی که دارای مجوز نیستند و تکالیف بانک مرکزی را انجام نمی دهند، وضعیت را نامساعد کرده اند.

* در زمینه این ها دولت با موضوع سپرده گذاران هم مواجه است.

به هرحال باید ساماندهی غیرمجازها شروع شود. این اصلا اجتناب ناپذیر است. الان نظام بانکی قانونمند زیر فشار موسسات غیرمجاز است، چون آنها جذب سپرده می کنند، تکالیف قانونی کمتری دارند، سپرده قانونی نزد بانک مرکزی ندارند و خیلی از کارهایی که نظام بانکی مجاز به انجام نیست، به راحتی انجام می دهند.

* با این اوصاف، بحث کاهش نرخ سود بانکی نیز به حاشیه می رود.

بله، آنها رقابت نابرابر با بانک های قانونمند دارند. الان خیلی از بانک ها در عمل ورشکسته هستند.

* در حال حاضر دولت یازدهم میراث داری است که اقتصادی را تحویل گرفته که از همه طرف با مشکل روبه رو است. در این زمینه باید صعه صدر وجود داشته باشد. به هرحال در رابطه با موسسات غیرمجاز دولت با سپرده گذارانی مواجه است که توقف فعالیت آنها، یعنی سپرده گذاران با مشکل روبه رو شوند.

به هرحال ساماندهی بازار غیرمتشکل، آسیب هایی برای سپرده گذاران دارد، اما در مقابل سپرده گذار آن طرف قضیه را پذیرفته و می دانسته روزی که پول خود را در این موسسات گذاشته، بانک یا موسسه مالی مجاز نبوده است.

* اما مردم که این موضوع را نمی دانند.

بارها و بارها اعلام شده است که بانک ها و موسسات مالی و اعتباری که از بانک مرکزی مجوز دارند، اسامی شان روی سایت بانک مرکزی است، بنابراین سپرده گذاران موسسات غیرمجاز هر چه زودتر باید نسبت به خروج سپرده های خود از موسسات مالی و اعتباری غیرمجاز اقدام کنند.

متاسفانه در کمال شوربختی اقداماتی که دولت قبلی انجام داده بود، همه آنها مثل سرطان می ماند، یعنی هر غده ای را که بخواهند بکنند، نیاز به یک جراحی عمیق دارد. الان اقتصاد کشور ما گرفتار چند نوع سرطان است و وضعیتش را همه شاهد هستند.

* ما بیشترین درآمد نفتی را داشتیم، اما ما به ازای آن یک شغل پایدار ایجاد نکردیم.

ببینید، این که شما می گویید با درآمد نفتی نتوانستیم شغل پایدار ایجاد کنیم، باید یادمان بماند که نمی شود با نفت شغل ایجاد کرد. ما اگر می خواهیم شغل ایجاد کنیم، باید شرایط را برای بخش خصوصی و توسعه بنگاه های کوچک و متوسط و بخش خدمات فراهم کنیم که عملا بخش های اشتغال زای کشور هستند.

نفت، صنعت اشتغالزایی نیست. نفت، صنعت درآمدزا و ثروت آفرین است، اما اشتغالزا نیست. منظورم از این که نفت اشتغالزا نیست، یعنی میزان اشتغال زایی آن در مقایسه با اشتغال مورد نیاز ما و نیز سرمایه گذاری که در سایر بخش ها می شود، خیلی پایین است. آنها اصطلاحا صنایع سرمایه بر هستند، نه کاربر.

خدمات به نسبت صنایع اشتغال بیشتری را به وجود می آورد، برای مثال، گردشگری یکی از راه های ایجاد اشتغال در کشور ما است.

* حتی با وجود وضعیت مناسبات فرهنگی کشور؟

بله، در دو سال گذشته در اوج رکود، صنعت گردشگری کشور رشد کرد. الان همه هتل ها پر هستند و در شهرهای تاریخی و توریستی تا پایان سال اتاق ها پر است. اگر این مسیر را به درستی هدایت کنیم، می تواند به اقتصاد و اشتغال کشور کمک کند.

در بخش پتروشیمی نیز باید مسیر را تغییر کنیم و سعی کنیم معافیت های مالیاتی را از صنعت مادر پتروشیمی برداریم و روی صنایع پایین دستی پتروشیمی بگذاریم. آنها هم ارزش افزوده بالاتری دارند و هم اشتغال بیشتری ایجاد می کنند. در بخش معادن هم همین طور است. باید سعی کنیم که به سمت صنایع معدنی سوق پیدا کنیم. در ICT هم همین طور. در حوزه ICT با توجه به نیروی متخصصی که در کشور داریم، این حوزه یکی از دروازه های ایجاد اشتغال می تواند باشد و در این زمینه باید برنامه ریزی داشته باشیم.

* یعنی نگرش ما در زمینه اشتغال باید تغییر کند. به عبارتی، از جایی که تصور می کنیم که بیشترین اشتغال را دارد، دل بکنیم و به سمت بخش های دیگر برویم.

ما باید جایی را هدف بگیریم که بیشترین اشتغال زایی را بابت یک دلاری که سرمایه گذاری می کنیم، به ما می دهد. ما باید برای آن مسیرسازی کنیم. دولت باید انگیزه های لازم را در این مسیر به وجود آورد. جریان تامین مالی و وام ها باید بیشتر به این سمت سوق پیدا کند. برای اعطای مجوزها در این بخش ها باید بیشترین تسهیلات و امکانات را فراهم کنیم. در ارتباط با سرمایه گذاری خارجی بیشترین میزان مجوز را باید در آن بخش ها داشته باشیم. سرمایه گذاری خارجی را باید در کانال هایی بیاندازیم که خودمان تعبیه کرده ایم؛ نه این که از جانب سرمایه گذار خارجی مورد هجوم قرار بگیریم. اولین هدف گذاری ما در سرمایه گذاری خارجی باید ایجاد اشتغال باشد. دومین هدف گذاری باید ایجاد ارزش افزوده و انتقال دانش فنی و فناوری باشد.

  * در رابطه با انتظارات بعد از تحریم هم توضیح دهید. مردم تصور می کنند که به لحاظ روانی یک اقتصاد پیشرفته را از این پس خواهند دید.

اصلا بخش عمده ای از رکود، رکود انتظاری است. شاید رکود واقعی به ویژه در سه، چهار ماه اخیر اثر کمتری از رکود انتظاری داشته است. همه دست نگه داشته اند. مصرف کننده دست نگه داشته است، سرمایه گذار سرمایه گذاری نمی کند و تولیدکننده فعالیت های خود را توسعه نمی دهد. همه دست نگه داشته اند و منتظر هستند بببینند بعد از تحریم چه اتفاقی می افتد و براساس آن تصمیم بگیرند.

من این روش را توصیه نمی کنم؛ به ویژه در رابطه با سرمایه گذاران، چون عقب می افتند. در حال حاضر شرکت های خارجی خیلی جدی تر و مصمم تر بازار ایران را رصد و برای آن برنامه ریزی می کنند. ما همان سیستم اقتصاد پادشاه گونه ای که قبلا داشتیم را الان هم داریم. یعنی نشسته ایم و منتظر هستیم که آنها بیایند از ما تقاضا کنند که اجازه دهید بیاییم با شما شریک شویم و همکاری کنیم. این در حالی است که هدف گیری ای که سرمایه گذار خارجی دارد، براساس مطلوبیت های خودش است؛ اقدامی با ریسک پایین و درآمد بالا. هدف گذاری آنها الزما منطبق با هدف گذاری های ما نیست. بحث این جاست که یا ما باید در کانال آنها بیفتیم یا آنها در کانال ما بیفتند.

* اصول و فن مذاکره است.

فقط اصول مذاکره نیست، میزان آمادگی برای مذاکره است. شما چه دارید؟ آنها آماده هستند، اما ما آماده نیستیم. امروز اگر سرمایه گذار خارجی بیاید جلوی سازمان سرمایه گذاری خارجی ما بنشیند، نمی دانیم استراتژی این سازمان چیست؟ کجا و با چه الزماتی می خواهد مجوز بدهد. برای بخش خصوصی هم همین طور است. من کم بنگاهی را می شناسم که آماده باشد و خودش کنش گرایانه به سمت سرمایه گذار خارجی برود.

ما همیشه از دنیا عقب بودیم و الان هم هستیم و مشکل ما مدیریت و سیستم های مدیریتی است. در این بخش نمی دانیم باید برنامه داشته باشیم.

* ما مدیریت را فقط در حد مدیران دولتی و وزارت تعریف می کنیم. فهم عمومی از مدیریت همین است و فکر می کنند اگر کسی مدیریت خوانده، باید مدیر یک سازمان شود.

البته اگر این اتفاق بیفتد، تازه به نظر من خوب است، به جهت این که به صورت آکادمیک مدیریت را یاد گرفته است. در حال حاضر اکثر مدیران ما مدیریت بلد نیستند. واقعا این موضوع ایراد ما است و برای همین روش های مدیریتی ما سنتی است.

* در رابطه با انتظاراتی که میان مردم از اقتصاد بعد از تحریم به وجود آمده، این انتظارات را چگونه می شود مدیریت کرد؟

پاسخ به این سوال ساده نیست. مردم یک مقداری اعتماد خود را به اقتصاد از دست داده اند، بنابراین این که در این شرایط چگونه می شود انتظارات را مدیریت یا اصلاح کرد، من در حقیقت پاسخی برای آن ندارم. من معتقدم که باید این شرایط را شناخت، پذیرفت و در مسیرش، اصلاحاتی صورت گیرد؛ به طوری که مسیر انتظارات مردم با مسیر اصلاح اقتصاد جامعه به تدریج نزدیک شود.

من خودم به تولیدکنندگان و سرمایه گذاران اکیدا توصیه می کنم که برای پساتحریم منتظر نباشید. آن اتفاقاتی که می افتد، از الان تا حد زیادی قابل پیش بینی است. شما برای آنها برنامه ریزی کنید تا بتوانید جزو اولین کسانی باشید که از آن اتفاقات استفاده می کنید. به مصرف کننده نیز واقعا نمی دانیم چه باید گفت، چون سطح اعتماد آنها پایین آمده است.